TRIHINELOZA ILI TRIHINELA, je parazitarna infekcija prouzrokovana konzumiranjem sirovog ili nedovoljno termički obrađenog mesa svinja ili divljači, zaraženog larvama parazitskog valjkastog crva.
Zaraženo meso je inficirano larvama valjkastog crva koji se zove trihinela spiralis (lat. Trichinella spiralis).
Prvi simptomi trihineloze su nelagoda u predelu trbuha, mučnina, dijareja, povraćanje, umor i povišena telesna temperatura.
Koliko će biti teški simptomi zavisi od broja infektivnih crva koji su uneti u organizam prilikom konzumiranja zaraženog mesa.Nikada nemojte da jedete sirovo ili nedovoljno termički obrađeno meso svinja ili divljači.
Ako mislite da imate trihinozu, odmah tražite medicinsku pomoć.
Šta je trihineloza?
Trihineloza je bolest koju izaziva rod parazitskih valjkastih crva (tip nematoda), koji inficiraju i oštećuju tkiva organizma. Nematode, odnosno valjkasti crvi su najbrojniji predstavnici porodice helminta. Termin helminti se retko koristi u svakodnevnom govoru, a njime se označava više vrsta parazitskih crva (koji nastanjuju organizam domaćina), bez obzira na to da li su pljosnati ili valjkasti. Među najpoznatijim helmintima su pantljičare, ali i trihina.
Kada se progutaju, ovi parazitski crvi mogu da prođu kroz crevni sistem i nasele druga tkiva, kao što su mišići, u kojima se učaure i mogu da provedu dosta vremena.
Trihineloza se naziva i trihinela, trihinijaza ili trihinelaza. Trihinelozu ne smemo da mešamo sa trihomonijazom, polno prenosivom bolešću koju izaziva parazit trihomonas vaginalis (lat. Trichomonas vaginalis), jednoćelijski mikroorganizam koji spada u protozoe (praživotinje).
Trihineloza simptomi
Koji su simptomi trihineloze?
Trihinelozu obično karakterišu dve faze:
- Inicijalna faza (crevna faza) u kojoj se ispoljavaju prvi simptomi nelagoda u trbuhu, dijareja i mučnina – počinje 1 – 2 dana nakon ingestije (unošenja hrane kroz usta, gutanja).
- Druga faza (faza invazije mišića) u kojoj se javljaju simptomi kao što su: bolovi u mišićima, svrab, povišena telesna temperatura, grozničava stanja i bolovi u zglobovima – počinje za 2 – 8 nedelja nakon ingestije.
Navedeni simptomi su karakteristični za trihinelozu ali, moguća je i pojava reckastih hemoragija (kapilarnih krvarenja) ispod noktiju i upale očiju (konjunktivitisa).
Valjkasti crvi (gliste) kod ljudi
Šta su valjkasti crvi?
Valjkasti crvi, poznati i kao nematode, zajednički je naziv za parazite kojim je obuhvaćen red nematoda, kome pripadaju uglavnom vrste koje slobodno žive svuda na našoj planeti.
Istraživači procenjuju da postoji oko 500.000 vrsta valjkastih crva, ali samo oko 60 vrsta kao paraziti mogu da inficiraju ljude i životinje. Najčešće uočeni paraziti, koji koriste nas i neke životinje kao hranu radi preživljavanja, razmnožavanja i širenja (prenošenje na druge jedinke), izazivaju bolesti poznate kao:
- askarioza – infekcija koju izaziva čovečja glista, ili velika dečja glista, tačnije Ascaris lumbricoides
- trihurijaza – infekcija koju izaziva crv vlašnjak (lat. Trichuris trichiura)
- ankilostomijaza – infekcija rudarskom glistom (lat. Ancylostoma duodenale), koja je karakteristična za tropska i suptropska područja
- enterobijaza – infekcija dečjom glistom, ili malom dečjom glistom (lat. Enterobius vermicularis)
- strongilodijaza – infekcija koju izaziva končasti crv (lat. Strongyloides sterocoralis)
- filarijaza – infekcija jednom od 8 vrsta valjkastog crva iz roda Filariidae
- trihinoza – infekcija trihinom
Trihineloza lečenje
Kako se leči trihineloza?
- U većini slučajeva trihineloze simptomi su blaži i ne zahtevaju nikakvo lečenje, jer prolaze bez tretmana.
- U slučajevima sa intenzivnijim simptomima, može da se koristi tiabendazol za eliminaciju odraslih jedinki iz gastrointestinalnog trakta.
- U nekim slučajevima može da se koristi i albendazol, koji ima isto dejstvo.
- Invazivne i incistirane oblike larvi vrste trihinele, tretiraju se mebendazolom.
- Upala inficiranog tkiva se najčešće leči prednizonom, koji se obično koristi u kombinaciji sa mebendazolom.
Trihineloza komplikacije
Da li postoje komplikacije povezane sa trihinozom?
- Oko 90 – 95% slučajeva trihinoze imaju ili blage simptome ili ih uopšte nemaju, a nemaju ni komplikacije.
- Kod pacijenata sa ozbiljnijim simptomima, međutim, mogu da nastupe komplikacije, kao što su upala srčanog mišića (miokarditis), problemi sa plućima, kao što su kašalj, kratak dah ili krvarenje u plućima (plućna hemoragija).
- Pored toga, trihineloza kod ljudi može da izazove i probleme sa centralnim nervnim sistemom. (Ovi simptomi su raznovrsni i obuhvataju konfuziju, delirijum, ataksiju, epi napade, vertigo, promene u sluhu i govoru, uz brojne druge neurološke deficite.)
- Kod nekih pacijenata komplikacije koje izaziva trihinela se sporo povlače u roku od 6 meseci.
- Kod drugih pacijenata komplikacije do kojih dovodi trihineloza mogu da traju godinama.
Kakve su prognoze kod pacijenata sa trihinozom?
Kod onih kod kojih se pojave samo blagi simptomi ili ih uopšte nemaju, prognoze su odlične i bez komplikacija. Kod manjeg broja pacijenata kod kojih se javljaju komplikacije, prognoze su i dalje dobre, jer će se većina oporaviti, a simptomi će se ublažiti i na kraju povući. Međutim, kod veoma malog broja pacijenata prognoze su nejasne, pošto komplikacije koje izazove trihineloza, naročito one koje utiču na mozak, mogu da traju godinama. Ekstremno je retko da kod pacijenata sa trihinozom dođe do smrtnog ishoda.
Šta izaziva trihinelozu kod ljudi ?
Trihinelozu kod ljudi izazivaju paraziti iz roda trihina (lat. Trichinella), odnosno parazitske nematode, crevne gliste i valjkasti crvi, koji dospevaju u organizam nakon konzumiranja mesa koje sadrži učaurene žive larve. Ovaj rod parazita ima više vrsta, ali na čoveka može da pređe samo njih šest. Za infekciju trihinom kod čoveka, najčešće su odgovorni nedovoljno termički obrađeni ili sirovi proizvodi od svinjskog mesa, kao što su svinjske kobasice.
Trihinela je infekcija koja se prenosi hranom i ne može da se prenese sa osobe na osobu, sem ako se ne pojede zaraženi ljudski mišić. Međutim, skoro svaki mesožder (karnivor) ili svaštojed (omnivor) može da bude inficiran i, ako se pojede, može da prenese bolest na druge karnivore i omnivore. Na primer, ako ljudi, psi, svinje, pacovi ili miševi pojedu zaraženo meso, mogu da se inficiraju. U veoma retkim slučajevima, larve u stočnoj hrani mogu da zaraze goveda. Postoji šest vrsta za koje je poznato da izazivaju trihinelozu kod ljudi:
- T. spiralis – nalazi se kod brojnih životinja, koje su mesožderi i svaštojedi, širom sveta.
- T. britovi – nalazi se kod životinja mesoždera u Evropi i Aziji.
- T. pseudospiralis – nalazi se kod sisara i ptica širom sveta.
- T. nativa – nalazi se kod arktičkih sisara (na primer, medveda i lisica).
- T. nelsoni – nalazi se kod afričkih sisara (na primer, lavova i hijena).
- T. murrelli – nalazi se kod divljih životinja u SAD.
Još dve vrste, T. papuae (nalazi se kod svinja na Novoj Gvineji) i T. zimbabwensis (nalazi se kod krokodila u Tanzaniji), do danas nisu prijavljene kao paraziti kod ljudi. Postoje i drugi sojevi (antigene varijante povezane sa imenovanim vrstama) koji nemaju naziv, a mogu da zaraze čoveka.
Kako se dijagnostikuje trihinoza?
Ne postoje tačni testovi za ranu fazu infekcije creva. Informacija o konzumiranju sirovog ili nedovoljno termički obrađenog mesa, može da bude prvi trag. Nažalost, većina inficiranih osoba ne traži lekarsku pomoć tokom relativno kratke gastrointestinalne faze.
Tokom druge faze (mišićne faze) bolesti, može da se postavi presumptivna klinička dijagnoza (na osnovu pretpostavki), kada postoji otok očnih kapaka, bol, osetljivost, oticanje mišića, reckasta hemoragija (kapilarno krvarenje) ispod noktiju i konjunktivitis. Ovi simptomi se ispoljavaju nekoliko nedelja nakon konzumiranja sirovog ili nedovoljno termički obrađenog svinjskog mesa ili mesa divljači.
Analize krvi mogu da pokažu neke povišene vrednosti, na primer, kreatin kinaze (CK) i laktat dehidrogenaza (LDH) – enzima čiji su nivoi u krvi povišeni kada su mišićna vlakna oštećena ili propadaju – ali ne mogu da otkriju da je u pitanju trihineloza.
Takođe, određena vrsta belih krvnih zrnaca, eozinofili, obično imaju nekoliko puta veće vrednosti od normalne koncentracije (eozinofilija) nakon početka mišićne faze, ali broj eozinofila raste i kod drugih parazitarnih infekcija i alergija.
Specifičnija ispitivanja (indirektna imunofluoroscencija, lateks aglutinacija, imunoenzimsko testiranje/ELISA test) su dostupna, a služe za detekciju antitela koja se kod inficiranih osoba javljaju kao imuni odgovor na parazite. Međutim, ovi testovi možda neće biti pozitivni 3 – 4 nedelje nakon infekcije, a mogu da budu i lažno pozitivni kod pacijenata inficiranih drugim parazitima ili onih koji pate od autoimunih bolesti.
Najbolji način ispitivanja na prisustvo trihinele je biopsija mišića, kod koje se pokazuje prisustvo larvi u tkivu mišića. Obično se biopsije retko obavljaju, a dijagnoza se zasniva na presumptivnim kliničkim nalazima, anamnezi pacijenta i povezanim analizama krvi, koje smo već pomenuli.
Pored toga, trihineloza se često javlja u obliku epidemije (veliki broj inficiranih u približno isto vreme). Epidemija trihineloze nastupa kada veći broj osoba jede inficirano meso istog izvora zaraze. Na primer, u Poljskoj je 2007. godine došlo do epidemije trihineloze, kada je više od 200 pacijenta jelo mesne prerađevine fabrike, koja je potrošačima distribuirala svinjsko meso zaraženo trihinelom.
U našoj zemlji su relativno česte porodične epidemije trihineloze, ali najčešće nemaju ozbiljan karakter. Najčešće se javljaju u Vojvodini, gde se Srem smatra hiperendemskim područjem, mada se, zbog rasprostranjenog konzumiranja svinjskog mesa i prerađevina iz domaće proizvodnje, javlja i u drugim krajevima Srbije. Epidemija trihineloze u Srednjebanatskom okrugu, koja je javila krajem 2001. godine, spada u jednu od najvećih u Vojvodini, a tom prilikom je prijavljeno 313 obolelih.
Kada je izvor zaraze koji je doveo do epidemije poznat, to može da bude od velike pomoći kod identifikovanja i dijagnostikovanja pojedinaca koji mogli da budu izloženi parazitima; takođe, na taj način je lakša eliminacija izvora infekcije.
Koji su faktori rizika?
Kada je u pitanju trihineloza kod ljudi najveći faktor rizika za oboljevanje predstavlja konzumiranje sirovog ili nedovoljno termički obrađenog (nedokuvanog ili nedopečenog) mesa svinja ili divljači, kao što su meso, divlje svinje ili drugih mesoždera.
Rizik za razvoj infekcije je povezan sa brojem ingestiranih larvi. Oko 10 larvi po gramu mesa (mišića) za posledicu ima blagu infekciju, 50 – 500 umerenu, dok preko 1000 dovodi do teške infekcije.
Trihinela uništavanje
U skladu sa tim, smanjenje broja ili eliminacija larvi u inficiranom mesu, umanjuje i stepen rizika i težinu infekcije.
Uništavanje trihinele se postiže kuvanjem (zagrevanjem) mesa do ujednačene temperature od oko 700 Celzijusa ili višoj od toga, bar nekoliko minuta jer se tako ubijaju učaurene larve. Komad svinjetine tanji od 16cm, zamrzavajte 20 dana na temperaturi od -150 Celzijusa. Međutim, tehnika zamrzavanja kod mesa divljači ne mora uvek da bude delotvorna, jer je trihinela kod divljih životinja obično otpornija na zamrzavanje.
Druge tehnike pripreme mesa, kao što su izlaganje mikrotalasima, dimljenje ili usoljavanje, obično ne uspevaju da ubiju učaurene larve, pa je zato veći rizik od dobijanja trihinoze usled konzumiranja tako tretiranog mesa.
Istorijat, inkubacija i životni ciklus parazita koji izazivaju trihinozu
Životni ciklus svakog specifičnog parazita je od presudne važnosti za način razvoja bolesti kod ljudi. Larve trihinele su 1835. godine po prvi put otkrili lekari Ričard Oven i Džejms Padžet, prilikom autopsije u mišiću umrle osobe. Iste godine patolozi Rudolf Virhov i Fridrih Zenker otkrili su potpuni životni ciklus trihinele, tako što su hranili psa mesom zaraženim ovim parazitom.
Kod ljudi do infekcije dolazi ingestijom. Pod dejstvom želudačne kiseline žive larve se oslobađaju iz cisti (incistirane, odnosno učaurene larve) u kojima se nalaze (osim u slučaju T. pseudospiralis koja nema inkapsulirane larve), a potom u gastrointestinalnom traktu brzo sazrevaju u odrasle muške i ženske jedinke crva. Odrasle jedinke se pare, a nakon oplodnje oviviparne ženke („trudne“ ženke – oplođena jajašca se razvijaju u njihovom telu i ženke rađaju žive mladunce) prodiru u sluzokožu tankog creva gde polažu larve i nakon toga uginu. Mužjaci uginu odmah nakon oplodnje. Odrasle jedinke trihinele kratko borave u crevima čoveka. Odrasla trihinela je končasta, a mužjaci su manji od ženki. Jedna ženka može da izbaci oko 15.000 potomaka. Larve preko gastrointestinalnog trakta dospevaju u krvotok i limfu, a potom se raspoređuju po ćelijama organizma (pretežno u ćelijama skeletnih mišića, odnosno poprečno prugastih mišića). Neke ćelije mišića se pretvaraju u uzgajališta koja čuvaju i štite larve od imunog sistema domaćina. Životni ciklus trihinele zahteva najmanje dva domaćina. Ljudi su obično slučajni domaćini.
Trihineloza kod ljudi se dobija konzumiranjem mesa koje sadrži ciste (incistirane larve) trihinele. Nakon izlaganja želudačnoj kiselini i enzimu želudačnog soka, pepsinu, larve se oslobađaju iz cisti i prodiru u sluzokožu tankog creva, gde se razvijaju u odrasle crve (ženke su dužine oko 2,2mm, mužjaci oko 1,2mm; životni vek u tankom crevu – 4 nedelje). Nakon jedne nedelje, ženke izbacuju larve koje se sele u poprečno prugaste mišiće, u kojima se incistiraju. Trihinela pseudospiralis, međutim, ne prolazi kroz fazu incistiranja (nema fazu čaure). Incistiranje je završeno za 4 – 5 nedelja, a učaurena larva može da preživi nekoliko godina. Ingestija učaurenih larvi obnavlja ciklus.
Pacovi i drugi glodari su prvenstveno odgovorni za endemičnost ove infekcije (njene rasprostranjenosti na specifičnim područjima). Mesožderi/svaštojedi, kao što su svinje i medvedi, hrane se inficiranim glodarima ili mesom drugih životinja. Različiti životinjski domaćini su uključeni u životni ciklus različitih vrsta trihine. Ljudi se slučajno inficiraju konzumiranjem nedovoljno kuvanog ili pečenog mesa životinja mesoždera (ili namirnica kontaminiranih takvim mesom).
Da li je trihineloza česta bolest?
Trihineloza je česta bolest kod mnogih divljih mesoždera i svaštojeda širom sveta, osim u Australiji. U SAD je infekcija danas relativno retka i u poslednje dve decenije iznosi 12 – 20 slučajeva godišnje.
Međutim epidemije se u svetu povremeno javljaju zbog mesa (naročito svinjskog) koje nije pravilno termički obrađeno ili zbog konzumiranja kontaminiranog mesa divljači, koje takođe nije pravilno pripremljeno. Ako je izvor epidemije dobavljač mesa, stotine ljudi mogu da se zaraze, kao što je to bio slučaj u Poljskoj 2007. godine.
Da li je moguće da se spreči trihineloza?
Da, trihinoza može da se spreči. Američki Centar za kontrolu i prevenciju bolesti naveo je specifične načine sprečavanja ove bolesti:
Najbolji način prevencije trihineloze je termička obrada mesa (kuvanje ili pečenje) do bezbedne temperature. Trebalo bi da se koristi termometar za pripremu hrane kojim se meri unutrašnja temperatura pripremanog mesa. Ne probajte meso dok nije potpuno pripremljeno.
Za cele komade mesa (izuzimajući živinsko i meso divljači)
Zagrevajte (kuvanjem, pečenjem, prženjem) do 630 Celzijusa, izmerenih termometrom za hranu postavljenim na najdebljem delu mesa, potom ostavite meso da odstoji* 3 minuta pre nego što ga narežete ili konzumirate.
Za mleveno meso (uključujući meso divljači, izuzimajući živinsko meso)
Zagrevajte na najmanje 710 Celzijusa; mleveno meso ne mora da odstoji.
Za svo meso divljači (celi komadi i mleveno)
Zagrevajte najmanje do 710 Celzijusa.
Za svo živinsko meso (cele komade i mleveno)
Zagrevajte najmanje do 740 Celzijusa, a kod čitave živine ostavite meso da odstoji 3 minuta pre rezanja ili konzumiranja.
*Ministarstvo poljoprivrede SAD pod vremenom potrebnim da meso „odstoji“ podrazumeva vreme za koje se pripremljeno meso drži na konačnoj temperaturi, nakon što se izvadi iz pećnice, skine sa roštilja ili ukloni sa nekog drugog izvora toplote. Tokom 3 minuta van izvora toplote, temperatura ostaje konstantna ili nastavlja da raste, čime se vrši uništavanje trihineloze.