MULTIPLI MIJELOM je rak plazma ćelija koji obično nastaje u koštanoj srži.Uzrok multiplog mijeloma nije poznat.Faktori rizika za multipli mijelom još uvek nisu utvrđeni, mada naučnici kao moguće uzroke navode genetske anomalije i environmentalne faktore.
Simptomi i znaci multiplog mijeloma su:
- anemija
- osetljivost kostiju
- bol u kostima
- slabost
- prelomi kostiju
- oštećenje bubrega
- hiperkalcijemija
- oštećenje nerava
- lezije na koži
- uvećan jezik
- infekcije
Dijagnoza multipli mijeloma se postavlja na osnovu aspiracije i/ili biopsije koštane srži. Ostali dijagnostički testovi su testovi monoklonalnog imunoglobulina i radiološki testovi kojima se utvrđuje raširenost lezija na kostima.
Mada postoji nekoliko klasifikacijskih sistema kada je reč o fazama bolesti, stadijumi I, II i III se najčešće koriste da se odredi intenzitet oboljenja.
Lečenje podrazumeva upotrebu imunomodulatora, hemioterapije, terapije zračenjem, presađivanje matičnih ćelija, a u nekim slučajevima i operaciju.
Mada je u organizaciju tretman uključen i lekar opšte prakse, specijalisti koji leče multipli mijelom uključuju onkologe, hematologe, radiologe, stručnjake za transplantaciju matičnih ćelija i ortopede.
Prognoza je retko kad sasvim povoljna. Preživljavanje zavisi od toga kada je započeto lečenje i prosečan životni vek osoba sa multiplim mijelomom je oko tri godine, ali neki žive i deset godina nakon postavljanja dijagnoze.
Šta je multipli mijelom? Šta su plazma ćelije?
Definicija multiplog mijeloma
Multipli mijelom je vrsta raka plazma ćelija (tip belih krvnih zrnaca) u koštanoj srži. Ove ćelije koje stvaraju proteine u normalnim uslovima stvaraju različite vrste antitela. Kod multipli mijeloma plazma ćelije prolaze kroz takozvanu malignu transformaciju i postaju kancerozne. Ove ćelije prestaju da stvaraju različite oblike proteina kakvi su trenutno potrebni imunom sistemu. Umesto toga, one počinju da stvaraju samo jednu, abnormalnu vrstu proteina koja se zove monoklonalni ili M-protein.
Plazma ćelije multipli mijeloma se nakupljaju u koštanoj srži i nakupljanje tih ćelija (plazmacitoma) može oštetiti spoljni deo kosti (korteks) koji u normalnim uslovima štiti koštanu srž.
Ove oslabljene kosti pokazuju znake “stanjivanja” (kao kod nemaligne osteoporoze) i ponekad se vide i litičke lezije. Ove lezije mogu izazvati bolove, pa čak i prelome. One mogu izazvati i druge sistemske probleme koje ćemo navesti u nastavku.
Multipli mijelom se ponekad zove i samo mijelom ili Kahlerova bolest (po lekaru Otu Kahleru, koji je prvi opisao ovu bolest). Obično se javlja kod starijih osoba. U retkim slučajevima se javlja i kod dece.
Jedan od oblika oboljenja plazma ćelija je i monoklonalna gamopatija neodređenog značaja. Kod ove bolesti se javlja nešto manji nivo M proteina i nema simptoma. Ova bolest retko dovodi do multipli mijeloma.
Uzrok
Šta izaziva multipli mijelom?
Nije poznato šta tačno izaziva malignitet plazma ćelija kod multiplog mijeloma. Kancerozne plazma ćelije mijeloma se dele mimo zdravih plazma ćelija. Proteini se stvaraju u većim količinama i mogu izazvati simptome bolesti tako što čine krv viskoznijom (gušćom), a nakupljanje tih proteina u organima može uticati na funkcije bubrega, nerava i imunog sistema.
Međutim, postoji nekoliko faktora koji se dovode u vezu sa multiplim mijelomom: toksične hemikalije, zračenje, neki virusi, imunološki poremećaji i porodična istorija ovakvih ili sličnih oboljenja .
Koji su faktori rizika za multipli mijelom? Da li je multipli mijelom nasledan?
Tačan uzrok multipli mijeloma još uvek nije utvrđen, ali naučna ispitivanja ukazuju na nekoliko faktora rizika koji stvaraju bolje uslove za razvoj ovakvih oboljenja.
Genetske anomalije se smatraju jednim od tih faktora rizika. Trenutno nema dokaza da nasledni faktor igra ulogu u razvoju multiplog mijeloma, tako da se on ne smatra naslednom bolešću.
Izlaganje herbicidima, insekticidima, benzenima, bojama za kosu i radijaciji se smatra mogućim uzrokom, ali nema dovoljno dokaza za to.
Upale i infekcije su takođe moguć uzrok ovakve bolesti.
Benigna proliferacija plazma ćelija može izazvati pojačano stvaranje monoklonalnih antitela (ali ne toliko visoko kao kod multiplog mijeloma). Rezultat toga je monoklonalna gamopatija neodređenog značaja. Oko 19% pacijenata sa ovom bolešću razviju multipli mijelom u roku od dve do devetnaest godina nakon postavljanja dijagnoze monoklonalne gamopatije. Neaktivni multipli mijelom, odnosno mijelom u stadijumu 0 se smatra prekursorom za multipli mijelom.
Abnormalna količina proteina u krvi ili mokraći se može utvrditi laboratorijskim testovima i pre nego što se pojave prvi simptomi multipli mijeloma.
Multipli mijelom simptomi
Koji su znaci i simptomi multiplog mijeloma?
Kod osoba sa multipl mijelomom ponekad izostaju simptomi. Jedini znak bolesti je povišen broj proteina u krvi bez očitog uzroka. U uznapredovalim fazama bolesti se obično javlja simptomi kao što su slabost zbog anemije uzrokovane nedovoljnim stvaranjem crvenih krvnih zrnaca, bol u kostima zbog oštećenja kostiju, kao i abnormalne količine M proteina koji se nakupljaju u bubrezima i dovode do njihovog oštećenja, što rezultira i smanjenom funkcijom bubrega.
Simptomi i znaci multipli mijeloma su:
- anemija
- krvarenja
- oštećenje nerava
- lezije na koži (osip)
- uvećan jezik (makroglosija)
- osetljivost i bol u kostima, uključujući bol u leđima
- slabost i umor
- infekcije
- patološki prelomi kostiju
- bol u leđima
- kompresija kičmene moždine
- zatajenje bubrega i/ili oštećenje drugih organa
- gubitak apetita i mršavljenje
- opstipacija
- hiperkalcijemija
- oticanje nogu
Multipli mijelom dijagnostika
Koji se testovi koriste za postavljanje dijagnoze multiplog mijeloma?
Kod mnogih pacijenata se posumnja na multipli mijelom kada rutinski test krvi pokaže abnormalnu količinu proteina i/ili povećanu sedimentaciju eritrocita. Vaš lekar će pregledati vašu ličnu anamnezu i uraditi fizički pregled.
Ako se sumnja na multipli mijelom, radi se nekoliko testova kako bi se potvrdila dijagnoza. Tu se prevashodno misli na aspiraciju koštane srži i biopsiju (obično iz velikih kostiju karlice). Ćelije koje se uzmu se pregledaju kako bi se utvrdilo da li je prisutnan jedan (plazmacitom) ili više (multipli mijelom) tipova abnormalnih ćelija. Uzorak koštane srži se pregleda i kako bi se bolje odredile karakteristike, npr. prisustvo ili odsustvoabnormalnog broja ili vrsta hromozoma (citogeno testiranje). Biopsijom koštane srži se procenjuje koncentracija ćelija i prisustvoa abnormalnog invazivnog razvoja ćelijskih elemenata.
Testovima krvi i mokraće se određuje nivo i vrsta monoklonalnih proteina i da li je došlo do oštećenja bubrega. M protein može biti kompletni oblik antitela imunoglobulina (igG ili IgA) ili samo deo proteina (lambda ili kapa laki lanci). Normalna antitela se sastoje i od teških i od lakih lanaca.
Testovima za fluorescentnu in situ hibridizaciju (FISH) se dalje utvrđuje da li je prisutan multipli mijelom. Obično se radi rendgenski snimak kako bi se tvrdilo gde se nalaze lezije na skeletu, kao i magnetna rezonanca za utvrđivanje da li su prisutne spinalne ili paraspinalne lezije. Osim toga, rade se i rutinski laboratorijski testovi. Bens-Džonsonovi proteini, monoklonalni polipeptidi koji čine antitela, se obično nalaze u mokraći i taj test se radi elektroforezom.
Koji lekari leče multipli mijelom?
Za primarnu negu je zadužen lekar opšte prakse, a specijalisti koji leče multipli mijelom su onkolozi, hematolozi, patolozi, radiolozi, specijalisti za presađivanje matičnih ćelija, a po potrebi i ortopedi i ihirurzi.
Koji su stadijumi multiplog mijeloma?
Postoji četiri stadijuma multipli mijeloma. Mada mnogi lekari koriste različite klasifikacije za određivanje stadijuma, oni se uglavnom svode na sledeće:
- Stadijum 0: multipli mijelom mbez simptoma
- Stadijum I: rana faza bolesti sa anemijom, manjom količinom M proteina i bez oštećenja ostiju.
- Stadijum II: teža anemija, više M proteina i oštećenje kostiju.
- Stadijum III: još više M proteina, anemija i simptomi oštećenja bubrega.
Pošto se kriterijumi za određivanje stadijuma razlikuju kada je reč o različitim grupama pacijenata, mnogi lekari samo postavljaju dijagnozu bez određivanja stadijuma i daju prognozu. Pre nekoliko godina je jedan međunarodni tim lekara postavio klasifikaciju stadijuma u odnosu na dva kriterijuma, koncentraciju beta-2-mikroglobulina i nivoa albumina u serumu i te klasifikacije su spontano prihvaćene.
Lečenje
Kako se leči multipli mijelom?
Trenutno ne postoji klasičan lek za multipli mijelom. Međutim, postoji dosta metoda za lečenje koje ublažavaju intenzitet i učestalost simptoma i dosta produžavaju život pacijentu. Terapija se prepisuje u odnosu na stanje pacijenta i određuje je lekarski konzilijum. Njega čine onkolog, radiolog i drugi specijalisti.
Lečenje se obično svodi na kombinacije lekova. Neki od njih se uzimaju oralno, a neki intravenski. Tu spadaju imunomodulatori, steroidi i hemioterapija. Najčešće se koristi nekoliko vrsta lekova. Često se koristi i presađivanje matičnih ćelija, a nakon toga hemioterapija. Dosta faktora je važno u određivanju da li pacijent treba da uradi ovakvo presađivanje ili ne. Ostale terapije koje se nekada prepisuju su steroidi, bifosfonati, transfuzije krvi, plazmafereza i drugi lekovi.
Bolna mesta na kojima se javilo oštećenje kostiju se leče zračenjem. Prelomi se ponekad leče i operacijom.
Postoji dosta lekova kojima se leči multipli mijelom. Obično se u kombinaciji sa deksametazonom koriste i neki od sledećih lekova, u zavisnosti od toga šta se proceni kao najbolje:
- Deksametazon (imunomodulator)
- Bortezomib (inhibitor proteaze)
- Lenalidomid (imunomodulator)
- Pamidroniska kiselina (inhibitor resorpcije kostiju)
- Zoledronska kiselina (inhibitor resorpcije kostiju)
- Melfalan (alkilin koji je toksičan za ćelije mijeloma)
- Karfilzomib (inhibitor proteaze, retko se koristi)
- Daratumumab (monoklonalna antitela koja uništavaju ili oštećuju ćelije multiplog mijeloma koje imaju protein CD38 na svojoj površini)
- Elotuzumab (sastojak koji aktivira ćelije ubice da napadnu ćelije mijeloma)
Postoji još najmanje sedam ili osam lekova koji se koriste zasebno ili u kombinaciji sa transfuzijom, krvi, mada je efekat transfuzije obično privremen. Vaš lekar će vam verovatno prepisati i neke lekove za ublažavanje nuspojava drugih lekova (npr. mučnine i povraćanja koji se često javljaju kod hemioterapije). Cilj tretmana je zaustaviti napredovanje bolesti i pogoršanje simptoma.
Multipli mijelom ishrana
Koje promene u načinu ishrane i života se preporučuju osobama sa multiplim mijelomom?
Neke manje promene u načinu života vam mogu pomoći da se lakše izborite sa multipli mijelomom. Prestanite da pušite, smanjite unos alkohola, hranite se zdravije i više vežbajte.
Zdravija ishrana može biti pravi izazov. Nakon tretmana, najbolje je da jedete male obroke u razmaku od dva do tri sata umesto dva ili tri veća obroka na dan. Tokom tretmana ćete verovatno imati manje snage za fizičku aktivnost. Zato je poželjno da idete u kraće šetnje ili da počnete as lakim vežbama i postepeno povećavate broj i intenzitet vežbi, bez naprezanja.
Multipli mijelom prognoza i preživljavanje
Kakva je prognoza kod multiplog mijeloma? Koja je stopa preživljavanja kod multiplog mijeloma?
Prognoza kod multiplog mijeloma će zavisiti od stadijuma bolesti i reakcije na terapiju. Mada ne postoji klasičan lek za ovu bolest, današnji tretmani su efikasniji i imaju manje nuspojava u odnosu na starije tretmane. Mnogobrojni naučnici širom sveta rade na pronalaženju leka za ovu bolest. Preživljavanje zavisi od toga kada je multipli mijelom dijagnostikovan i kada se počelo sa tretmanom…
Preživljavanje:
- prvi stadijum: 62 meseca
- drugi stadijum: 44 meseca
- treći stadijum: 29 meseci
Međutim, kako tehnologija napreduje i kako dolazi do poboljšanja terapije, prognoze su obično sve bolje. Nažalost, ako dođe do relapsa bolesti, očekivani životni vek pacijenta je samo devet meseci.
Komplikacije multipli mijeloma su bubrežna insuficijencija, problemi sa krvarenjem, problemi sa kostima (patološke frakture), hiperkalcijemija ineurološki problemi (na primer, kompresija kičme, intrakranijalni plazmacitomi i sl.).
Da li je moguće sprečiti pojavu multipli mijeloma?
Pošto još uvek nije poznato koji su faktori rizika za multipli mijelom, ovu bolest je nemoguće sprečiti. Trenutno nema leka za ovu bolest. I biljni lekovi se uvek moraju koristiti uz prepisanu terapiju. Osobe koje žele da koriste alternativne načine lečenja moraju to činiti uz odobrenje svog lekara.