I urin koji je na oko bistar može da sadrži povišen broj eritrocita (crvenih krvnih zrnaca), što se otkriva mikroskopskim pregledom mokraće, često slučajno, laboratorijskom analizom iz nekih sasvim drugih medicinskih razloga. Dovoljno je najmanje 10 svežih eritrocita u sedimentu urina da se ta neznatna pojava krvi u mokraći svrsta u mikroskopsku, ili mikrohematuriju. Makroskopska hematurija se, pak, identifikuje golim okom, kao vidljiva promena boje urina koja može biti crvena, tamno crvena, boje koka-kole, ili boje ispirka kafe. Narandžasta boja mokraće ne ukazuje na hematuriju, napominje prof. Lazić, već je pokazatelj koncentrovanog urina izazvanog nedovoljnim unosom tečnosti.
Hematurija uopšte, a posebno makroskopska, može biti bolna ili bezbolna; pri bolnoj hematuriji bolovi su obično lokalizovani u predelu bešike ili bubrega. Krv u mokraći se, takođe, može pojaviti iznenadno; ukoliko je pacijent ne može povezati ni sa kakvom posebnom aktivnošću ili naprezanjem, hematurija se u takvom slučaju karakteriše kao neprovocirana. Takozvana provocirana hematurijaje, pak, ona koja se javlja nakon neke fizičke aktivnosti, većeg fizičkog naprezanja, čak tokom vožnje neravnim putem; takva hematurija je najčešće praćena bolovima, zato što je obično izazvana pokretanjem nekog kamenčića u urinarnom traktu, tokom fizičke aktivnosti.
Hematurija može biti povremena, ili se javiti čak samo u jednom aktu mokrenja; može da traje i po nekoliko dana, u nekim slučajevima i dugo, što već ukazuje na postojanje ozbiljnijih problema. U pogledu masivnosti, može da bude vrlo oskudna, pri čemu je boja urina blago rozikasta, ali i vrlo masivna, te je tada urin tamno crven, gotovo kao čista krv; hematurija ove vrste može da dovede do anemije, čak do iskrvarenja pacijenta.
Po momentu javljanja u toku mokrenja, makroskopska hematurija se deli na inicijalnu, terminalnu i totalnu. Inicijalna hematurija, kod koje se krv pojavljuje na početku mokrenja, karakteristična je za muškarce, budući da se javlja uglavnom kod oboljenja prostate (do krvarenja dolazi na vratu bešike i u prostatičnoj uretri). Terminalna hematurija se manifestuje na kraju mokrenja i može se pojaviti kao posledica tumora mokraćne bešike, ali se najčešće registruje kod zapaljenja bešike, što je učestalije kod žena. U totalnoj hematuriji krv je sve vreme mokrenja prisutna u urinu, zato što se skuplja u mokraćnoj bešici između dva akta mokrenja. Na osnovu totalne hematurije se, međutim, ne može reći gde se nalazi patološki proces. Krv se, naime, sliva i prikuplja u mokraćnoj bešici bez obzira da li potiče od krvarenja iz bubrega, iz uretera, ili iz same mokraćne bešike.
Među hematurijama, najalarmantnija je totalna bezbolna neprovocirana hematurija – krv u mokraći prisutna je od početka do kraja akta mokrenja, nije isprovocirana nekom posebnom aktivnošću, pacijent nema bolove. Ova hematurija može da se pojavi u jednom ili u nekoliko mokrenja, pa danima da izostaje, ili da traje nekoliko dana i da spontano prestane. Uzroci totalne bezbolne neprovocirane hematurije potencijalno su različiti i brojni, ali prof. Lazić još jednom ističe da je ona najčešće posledica nekog malignog procesa na urinarnom traktu, što zahteva ozbiljan pristup i detaljno ispitivanje. Upravo totalna bezbolna hematurija je, naime, prvi i često jedini simptom kod većine malignih procesa na urinarnom traktu.
Osim malignog tumora, ovu vrstu hematurije mogu izazvati i različite urođene anomalije na krvnim sudovima (arterijsko-venske fistule), hemangiomi na urinarnom traktu, razni zapaljenjski procesi, kamen u urinarnom traktu, benigno uvećanje prostate, upotreba antikoagulantnih sredstava,i drugo. I pored toga, od najvećeg značaja je da se u slučaju takve hematurije isključi ili potvrdi prisustvo malignog tumora. Rana dijagnostika je od ključnog značaja za ishod lečenja uzroka hematurije, jer nije svejedno da li će eventualni tumor biti otkriven kad je veličine nekoliko milimetara, ili već nekoliko santimetara; dok je još na površini tkiva, ili tek kad je duboko u zidu mokraćne bešike.
Dijagnostikom do izvora hematurije
U traganju za uzročnikom hematurije, ultrazvučni (UZ) pregled urinarnog trakta je, uz neophodne laboratorijske analize, prva i veoma dragocena dijagnostička procedura. Ultrazvučnim pregledom mogu se otkriti tumorske promene na zidu mokraćne bešike, na bubregu, u kanalnom sistemu (pijelonu ili ureteru). Ističući veliki dijagnostički značaj ultrazvučnog pregleda, prof. Lazić kaže da iskusni doktori već uz pomoć UZ mogu da detektuju tumor u bešici veličine četiri do pet milimetara. Čak i kad se tumorska promena ne vidi direktno, a UZ pregled pokaže zastoj mokraće koji indirektno ukazuje da na njenom putu postoji prepreka, pri totalnoj bezbolnoj hematuriji se takođe može sumnjati na tumor.
Ukoliko UZ ne otkrije uzrok hematurije, obavljaju se rendgenska snimanja kojima se proverava eventualno prisustvo kamenčića u urinarnom traktu. Intravenska pijelografija je kontrastno rendgensko snimanje koje takođe može da pokaže tumorsku promenu, u mokraćnim putevima, mokraćnoj bešici ili u bubregu. Ukoliko je potrebno, ovaj dijagnostički niz može se dopuniti skenerskim pregledom. Multislajsni skener, naime, omogućava takozvanu MSCT urografiju, koja bolje prikazuje strukturu bubrežnog parenhima i okolinu mokraćnih puteva, kao i same mokraćne puteve. Magnetna rezonanca je, prema rečima prof. Lazića, retko potrebna kao dodatna dijagnostička procedura.
Ukoliko ni ovim, manje invazivnim procedurama, uzrok hematurije nije dijagnostikovan, neophodno je uraditi i endoskopski pregled mokraćne bešike – cistoskopiju. Reč je o klasičnoj metodi koja je i danas nezamenjiva u otkrivanju svih patoloških promena u mokraćnoj bešici. Cistoskopija pouzdano detektuje tumore u mokraćnoj bešici (gde su i najčešći), ali i druge potencijalne promene u bešici koje mogu biti uzrok hematurije (proširenja krvnih sudova koja su česta na prostati kod muškaraca sa uvećanom prostatom, promene u bešici nastale kao posledica lečenja zračnom terapijom i slično).
Ako cistoskopija ipak ne otkrije neku od navedenih promena, ona u svakom slučaju može da pokaže kakav je urin koji pritiče iz bubrega i time pomogne da se lateralizuju bubrežne lezije, odnosno utvrdi iz kog od bubrega dolazi krvarenje. U takvim slučajevima se koriste i dodatne, tehnološki savremenije endourološke procedure, pre svega ureterorenoskopija. Ova metoda omogućava pristup i direktan pogled u ureter (mokraćni kanal koji vodi urin iz bubrega u bešiku), kao i uzimanje biopsije ili zbrinjavanje uočenih promena (terapiju malih krvarećih tumora i proširenja krvnih sudova).
Ima slučajeva kada se ni nakon svih dijagnostičkih ispitivanja ne može otkriti uzrok krvarenja koje potiče iz jednog od bubrega, i taj dijagnostički problem označava se terminom esencijalna unilateralna hematurija. Kao moguće objašnjenje, prof. Lazić navodi vrlo male promene u bubregu, najčešće sićušne hemangiome (urođene benigne tumorčiće krvnih sudova), koji se ne mogu detektovati imidžing procedurama, već isključivo direktnim pogledom, posredstvom takozvane fleksibilne ureterorenoskopije.